Boeren zijn klaar voor kansrijke gewassen, nu de afzet nog

Achtergrond Akkerbouw Lisanne Dam 29 dec 2025 om 15:30uur

Binnen het project Kansrijke Gewassen in Noordoost-Friesland worden duurzame teelten getest. Ze zijn goed te telen, maar er is nog weinig waardecreatie in de keten. De vraag is dan ook: hoe kan de volgende stap worden gezet?

Projectleider Ruben Dümmer van Hogeschool Van Hall Larenstein, Peter Schreurs van Agrar Innovatie Nederland en akkerbouwer Douwe Dijkstra in een veld zonnekroon.

Het project Kansrijke Gewassen is een initiatief van Agrarisch Collectief Waadrâne en Hogeschool Van Hall Larenstein. Het zet in op vezel-, olie- en eiwitgewassen die de biodiversiteit verbeteren, de bodemkwaliteit versterken en nieuwe verdienmodellen bieden. Het idee ontstond tijdens een kennissessie van Fjildlab in november 2022. Daarin gaven boeren aan open te staan voor alternatieve teelten, mits er een haalbaar verdienmodel is.

Sindsdien zijn verschillende akkerbouwers aan de slag gegaan met veldbonen, erwten, zonnekroon en koolzaad. Samen met de agrariërs onderzoekt het projectteam de groei, opbrengst, impact op de bodem en de mogelijkheden voor regionale afzet. Studenten van Aeres en Van Hall Larenstein dragen bij aan het onderzoek.

Tijdens een symposium van Kansrijke Gewassen gaf projectleider Ruben Dümmer van Van Hall Larenstein aan dat Noordoost-Friesland klaar is voor een toekomstbestendige landbouw. Volgens hem biedt de tot nu toe verzamelde kennis een goed vertrekpunt, maar valt er ook nog veel te winnen.

Het vraagt samenwerking om de kwaliteit en de acceptatie van vleesvervangers op basis van veldbonen te verbeteren

Britt Kok, accountmanager bij ME-AT

Akkerbouwer Tino Stollenga uit het Groningse Eppenhuizen experimenteerde met de teelt van erwten. 'Wij zijn er wel klaar voor, maar de afzetmarkt moet nog komen', benadrukt hij. Betrokkenen deelden tijdens het symposium hun inzichten, kansen en plannen voor de komende jaren, gericht op lokaal produceren, het vermarkten in de regio en het gezamenlijk creëren van meerwaarde voor zowel de boer als de omgeving.

Volgens Marieke Engwerda van Bioweb begint het toegankelijk maken van lokale en biologische producten bij ondernemers die hun krachten bundelen. 'Door samen op te trekken, verkleinen we de invloed van supermarktinkopers en houden we meer controle over ons product.' Lokale verkoop gaat volgens Engwerda verder dan nabijheid. 'Het vertelt het verhaal achter het product en creëert verbinding tussen boer en burger.'

Uitdagingen

Toch kent de korte keten uitdagingen. Kleine hoeveelheden moeten worden opgehaald, verwerkt en gefactureerd. Dat is administratief intensief. Centralisatie en digitale platformen bieden uitkomst. Zo ondersteunt Beter Eten uit de Korte Keten in Noord-Brabant logistiek, voorraadbeheer en coördinatie.

Zonnekroon is duurzaam inzetbaar

Zonnekroon is een meerjarig, multifunctioneel gewas dat weinig grondbewerking nodig heeft en duurzaam inzetbaar is. Het gewas is te gebruiken als vervanging van mais in veevoer, in isolatiemateriaal voor bouwmaterialen, als papier, als basis voor cosmetica of als vervanger van veen in potgrond. Het gewas kan 25 tot 30 jaar productief blijven en wordt in Duitsland al op grote schaal verbouwd. De teelt is aantrekkelijk voor insecten. Zonnekroon heeft een vierkante stengel die water vasthoudt, wat bestuivers ondersteunt.

'Daardoor wordt samenwerking tussen producenten, afnemers en consumenten eenvoudiger. Samen bouwen aan een efficiënte korte keten is essentieel. Het gaat niet alleen om logistiek, maar ook om kennisborging', stelt Engwerda.

• Lees ook: Telers bepleiten risicofonds eiwitgewassen

Daarnaast vormt prijs een belangrijke randvoorwaarde. Producten moeten aantrekkelijk geprijsd zijn voor consumenten om goed verkocht te worden. Biologische producten zijn vaak 30 tot 40 procent duurder dan gangbare alternatieven, waardoor veel consumenten voor het laatste kiezen.

Veldbonen en erwten binden stikstof

Veldbonen en erwten zijn eiwitrijke gewassen die lokaal geteeld kunnen worden en stikstof binden, wat de bodemstructuur, biodiversiteit en vruchtbaarheid ten goede komt. Vooral als tussengewas in aardappelrotaties leveren ze aanzienlijke voordelen op. Daarnaast dragen veldbonen en erwten bij aan de lokale productie van plantaardige eiwitten voor menselijke of dierlijke consumptie, een belangrijk onderdeel van de eiwittransitie en een alternatief voor geïmporteerde eiwitten. Onderzocht wordt welke rassen het best presteren en hoe verschillende bemestingsniveaus opbrengst en kwaliteit beïnvloeden.

Volgens Auke Hempenius van Súver en Sûn biedt de nieuwe term 'derde weg' een uitkomst: producten geteeld zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen, maar zonder biologisch certificaat. Hij ziet hierin een manier om lokale en duurzame productie toegankelijker te maken voor consumenten, zonder dat dit ten koste gaat van de verdienmogelijkheden van boeren.

Eiwittransitie

Accountmanager Britt Kok van ME-AT ziet kansen voor de veldboon in de eiwittransitie. ME-AT is de plantaardige tak van vleesverwerker Vion en maakt sinds 2022 vleesvervangers op basis van veldbonen voor supermarkten en foodservice. 'Veldbonen zijn duurzaam, lokaal te telen en dragen bij aan de eiwittransitie, maar het vraagt samenwerking om de kwaliteit en de acceptatie te verbeteren', zegt Kok.

• Lees ook: ME-AT komt met vleesvervangers van Nederlandse bodem

De veldboon heeft duidelijke voordelen. De teelt daarvan vraagt minder stikstof dan soja, het gewas versterkt de biodiversiteit en heeft bovendien de potentie om lokaal in Nederland geteeld te worden. Maar er zijn ook knelpunten. De kwaliteit van veldbonen wisselt per oogstjaar en de beschikbaarheid blijft beperkt door de eenmalige oogst per jaar.

Daarnaast bestaan er nog vooroordelen bij consumenten. 'We moeten kleine en haalbare stappen zetten met een grote groep om de consumptie van plantaardige eiwitten te vergroten, zonder polarisatie tussen vleeseters en veganisten', benadrukt Kok.

Paneldiscussie over eerlijke ketens en vertrouwen tussen boer, verwerker en afnemer. © Ellen Erren

Om de waardecreatie in kansrijke gewassen verder te verhogen, pleit voedselspecialist Koen Bakker van New Food Horizons voor een leidende rol van Nederland in circulaire eiwitten. 'We gooien nog steeds 30 procent van ons voedsel weg.'

Circulaire landbouw

Bakker ziet kansen in circulaire landbouw, een vijfjarig innovatieprogramma voor fermentatie en biobased verwerking, en regionale hubs waar reststromen worden omgezet in hoogwaardige eiwitten. Hij erkent dat schaalbaarheid en consumentengedrag uitdagingen vormen, want zonder draagvlak van de consument is productie zinloos.

Maar de grootste uitdaging ligt Bakker bij Den Haag. 'Verandering kan van onderop beginnen. Als wij het juiste doen, sluiten anderen vanzelf aan', denkt hij. 'De eerste stappen zijn gezet. De gewassen groeien, de kansen worden zichtbaar en de markt begint te bewegen. Door samenwerking en investeringen kunnen gewassen als veldbonen, erwten, koolzaad en zonnekroon uitgroeien tot bouwstenen van een duurzame en circulaire toekomst.'

Zomerkoolzaad wordt in bakmixen verwerkt

Zomerkoolzaad is een traditioneel rustgewas dat gemiddeld 2,5 ton per hectare oplevert. Het wordt geteeld voor olie, terwijl het restproduct geschikt is voor voedingsmiddelen zoals bakmixen, pasta of hybride vleesproducten. Als rustgewas verbetert het de bodemstructuur en helpt het onkruiddruk te verminderen. Het biedt mogelijkheden voor regionale verwerking en afzet, wat nieuwe verdienmodellen voor boeren kan creëren.